بازگشت به شوری و امت در فهم صحیح مساله ی تکثر در مقابل تفــــرق (۳)

بازگشت به شوری و امت در فهم صحیح مساله ی تکثر در مقابل تفــــرق (۳)

ارائه دهنده : سید نور الدین بخاری

بسیاری نتوانسته اند (یا نخواسته اند) بین دو مفهوم «تکثر» و «تفرق» تمایز قائل شوند. عده ای اصولا تکثر را نفی کرده اند. مثلا حکومت های خودکامه به بهانه حفظ وحدت و یکپارچگی نظرات مختلف مردم را زیر چکمه های خود له می کنند و صداها را در گلوها خفه می کنند و همه را ملزم به پیروی از یک فرد (استبداد فردی) یا یک گروه (استبداد گروهی) می کنند.

در این صورت آمال و آرزوهای آن فرد یا گروه (چه آمال مثبت چه آمال منفی) مسیر آن جامعه را مشخص می کند و نظرات آن ها بر مردم تحمیل می شود و خود را صاحب حق امر و نهی بر مردم (و حتی دخالت در امور شخصی مردم) می دانند.

یک انحراف دیگر در نفی تکثر مربوط به احزاب تکفیری است. از دیدگاه آن ها نابخشودنی ترین گناه «داشتن فکری مخالف با فکر آن ها» است. از دیدگاه آن ها حتی ظلم و تجاوز و جنایت قابل تحمل است اما طوری دیگر اندیشیدن به هیچ وجه قابل تحمل نیست. هم چنانکه مثلا جنایت های افراد جانی و بدنیتی چون معاویه و یزید را به سادگی توجیه می کنند و بر آن سرپوش می گذارند (زیرا که آنها را هم مذهب خود می پندارند) اما مثلا یک عارف را به دلیل داشتن فکری مخالف آنها (هر چند که بسیار پاکدامن باشد) به سختی می کوبند و تکفیر و تحقیر و استهزا می کنند و در صورت امکان از بین می برند.

دسته ای دیگر از این طرف بام بر زمین افتاده اند و اصولا وحدت را نفی کرده اند. و تفرق را با عنوان تکثر پذیرفته اند و حتی آن را «رحمت» می دانند. از میان چنین افرادی می توان به تعدادی از علمای اخوان المسلمین و همچنین جماعت دعوت و اصلاح ایران اشاره کرد. مستمسک آن ها حدیث «اختلاف امتی رحمة» است. غافل از اینکه در کلمه امت مفهوم وحدت مستتر است زیرا امت از ریشه «ام» به معنای آهنگ کردن و قصد کردن است و امت به مجموعه ای از انسان ها با یک آهنگ و هدف واحد گفته می شود و اصولا به مجموعه ای از جریان ها و جماعتهای متفرق واژه امت اطلاق نمی شود. در حدیث فوق الذکر صحبت از اختلاف یک امت است یعنی مجموعه ای از انسان ها که در عین داشتن اختلاف (تکثر) دارای یک آهنگ واحد (وحدت) هستند.

در بحثی که قبلا کردیم نشان دادیم تنها راه ایجاد چنین جامعه ای ایجاد شوری در آن جامعه است. و طبیعی است که اختلاف اعضای آن شوری باعث تبادل نظرات و آرای مختلف و شکوفایی آنها می شود و باعث می شود رای نهایی و تصویب شده (که آهنگ واحد آن امت را تشکیل می دهد) به میزان کافی پخته و همه جانبه باشد و نتیجتا این یک «رحمت» برای امت خواهد بود.

پس منظور از «اختلاف» در حدیث فوق اختلاف اعضای شوری با همدیگر است که در نهایت منجر به وحدت می شود و وحدت لازمه ایجاد یک «امت» است. جماعت دعوت و اصلاح می پندارد وجود احزاب و جریان های مختلف در یک جامعه که هر کدام راه خود را میروند یک رحمت است و مفهوم وحدت را تنها در هم دلی آن جریان ها با هم و «تحمل همدیگر» خلاصه می کند. در حالی که در ابتدای این متن خاطر نشان ساختیم وجود جریان های با جهت های مختلف در یک جامعه که منجر به تفرق شود به ضرر جامعه و مانع یک حرکت پربازده برای آن می شود.

جریان های با جهت گیری های مختلف را نمی توان به صرف داشتن همدلی، متحد خواند زیرا وحدت مستلزم یک سیاق واحد حرکتی است. و بهتر است بگوییم در این صورت چنین حرکتهایی در اکثر ابعاد حرکتی با هم تفرق دارند و فقط در همدلی با هم متحد خواهند بود و این یک وحدت ناقص است. آنچه که انرژی تمام حرکتها را به طور موثر با هم پیوند می دهد و مانع هدر رفتن انرژی آنها می شود یک وحدت همه جانبه است که فقط در شوری تجلی پیدا می کند. همچنانکه برای سوزاندن چیزی باید اشعه های خورشید را توسط ذره بین در یک نقطه متمرکز کرد تا انرژی پرتوهای خورشید هدر نرود.

بدیهی است که وجود شورایی با چنین مشخصاتی به هیچ وجه به معنای ملزم کردن اعضای شوری به یک نوع فکر کردن نیست بلکه بالعکس آن ها به فکر کردن بیشتر و داشتن نظرات مختلف و متنوع تشویق می شوند تا رای نهایی هرچه بیشتر پخته و سنجیده باشد. و اعضای شوری رای نهایی را مبتنی بر «بصیرت» می پذیرند زیرا این رای پس از بحث و بررسی و کش و قوس و «تنازع» های مختلف حاصل شده است.

+ نوشته شده در دوشنبه ۱۴۰۱/۰۶/۲۸ ساعت 23:25 توسط روشنگر  |